Het Hof in Den Haag heeft op 2 maart 2021 uitspraak gedaan over de vraag of de Nederlandse staat aansprakelijk is voor schade die pluimveehouders hebben geleden als gevolg van de zogenoemde fipronil-crisis, die ertoe leidde dat er geen eieren in de schappen van supermarkten lagen.
Waar gaat het in deze zaak om?
In de zomer van 2017 bleek dat eieren die bestemd waren voor menselijke consumptie de stof ‘fipronil’ bevatten. Fipronil is een stof die matig giftig is voor mensen en die hoofdpijn en misselijkheid kan veroorzaken. Daarom mag fipronil boven bepaalde concentraties niet in eieren voorkomen. De stof was in de eieren terechtgekomen doordat een bedrijf de stallen van pluimveehouders had gereinigd om bloedluis (een parasiet die bloed uit kippen zuigt en die kan zorgen voor allerlei ziektes) te bestrijden. Bij de reiniging zijn middelen gebruikt waarin fipronil voorkwam. De stof is vervolgens in de eieren terechtgekomen, met alle gevolgen van dien.
Na constatering van de aanwezigheid van fipronil in de eieren zijn ongeveer 250 bedrijven van pluimveehouders door de overheid geblokkeerd. Zij konden op dat moment hun eieren niet langer verkopen, waardoor miljoenen eieren zijn vernietigd en tienduizenden kippen zijn geruimd. De getroffen pluimveehouders hebben daardoor enorme schade geleden.
Een aantal pluimveehouders is vervolgens in samenwerking met belangenorganisatie LTO een juridische procedure gestart tegen de Nederlandse Staat. De pluimveehouders verwijten de Staat dat de toezichthouder (de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), die onder andere waakt over de voedselveiligheid) al in november 2016 signalen had ontvangen dat fipronil op grote schaal werd gebruikt voor de schoonmaak van pluimveestallen, waardoor er eerder actie had kunnen en moeten worden ondernomen om (verdere) schade te voorkomen. Op z’n minst hadden de pluimveehouders op dat moment gewaarschuwd moeten worden, vonden zij zelf. De NVWA greep echter pas veel later in, waardoor de toezichthouder (en dus de Staat) volgens de pluimveehouders aansprakelijk is voor de schade. De rechtbank oordeelde eerder dat de Staat niet aansprakelijk is voor de door de pluimveehouders geleden schade.
Wat vond het hof?
Het hof gaat eerst in op de vraag of de NVWA eerder maatregelen had moeten nemen om ervoor te zorgen dat het reinigingsbedrijf niet langer pluimveestallen kon schoonmaken met reinigingsmiddelen die fipronil bevatten. De pluimveehouders vonden van wel, gelet op het grote economische belang dat zij daarbij hadden. De NVWA vond van niet, omdat zij er vanwege de fraude van het reinigingsbedrijf bewust voor had gekozen om eerst een strafrechtelijk traject te volgen.
Het hof stelt zich vervolgens de vraag of de NVWA mocht handelen, of mocht nalaten te handelen, zoals zij heeft gedaan. Daarbij acht het hof van belang dat de NVWA eerst een strafrechtelijk traject heeft gevolgd tegen het reinigingsbedrijf en dat er in eerste instantie geen andere maatregelen tegen het reinigingsbedrijf zijn genomen. Het hof weegt ook mee dat pluimveehouders niet door de NVWA zijn gewaarschuwd en dat er geen acuut gevaar was voor de volksgezondheid, het milieu of dierenwelzijn.
Uiteindelijk komt het hof tot de conclusie dat het niet de taak van de NVWA is om de economische belangen van pluimveehouders te beschermen. De NVWA mocht ervoor kiezen om (eerst) een strafrechtelijk traject te volgen, omdat de gezondheidsrisico’s klein waren en omdat er vermoedens waren dat bepaalde pluimveehouders onder één hoedje speelden met het malafide reinigingsbedrijf (hetgeen achteraf niet zo bleek te zijn). Het waarschuwen van de pluimveehouders zou het strafrechtelijke onderzoek hinderen, waardoor niet van de NVWA kon worden verwacht dat zij de pluimveehouders waarschuwde.
Daarbij merkt het hof op dat de pluimveehouders professionele ondernemers zijn die zelf verantwoordelijk zijn voor de (reinigings)bedrijven die zij inschakelen. Daarnaast hebben de pluimveehouders volgens het hof de wettelijke verplichting om zelf te controleren of de voorschriften van de levensmiddelenwetgeving goed worden nageleefd. Die plicht kunnen zij niet bij de NVWA neerleggen. Het hof merkt nog wel op dat het voorgaande niet betekent dat de NVWA zich nooit iets van de economische belangen van de pluimveehouders hoeft aan te trekken en dat er nooit sprake zou kunnen zijn van een plicht om ondernemers te waarschuwen voor bijvoorbeeld het onjuiste gebruik van (giftige) stoffen. Dat is echter afhankelijk van de omstandigheden van het geval.
Conclusie
De conclusie van het hof is dus dat de Staat niet aansprakelijk is voor de schade die de pluimveehouders hebben geleden als gevolg van de fipronil-crisis. Dat betekent dat de pluimveehouders zelf opdraaien voor de schade.
Wil jij meer weten over deze uitspraak van het Hof? Of heb je een andere vraag voor een van onze advocaten Milieu & Omgeving? Neem dan contact op met Rico Ligtvoet!
