Op 1 januari 2018 was het dan zover: de invoering van het stelsel van fosfaatrechten. Vanaf dat moment was het verboden om met bedrijfsmatig gehouden melkvee meer fosfaat te produceren dan het aantal toegekende fosfaatrechten. Daardoor kwamen veel melkveehouders in de knel. Begin 2018 regende het besluiten aan melkveehouders. Hetzelfde gold voor bezwaren tegen de besluiten en ruzies over de vraag van wie de rechten waren. Daarnaast leverde (en levert) het stelsel veel juridische hoofdbrekens op. In dit artikel schetsen we enkele veel gestelde ‘fosfaatvragen’ van het afgelopen jaar.
Van wie zijn de fosfaatrechten?
Een simpele vraag, zou je denken. Maar niets is minder waar. Deze vraag werd het afgelopen jaar regelmatig aan rechters gesteld. Het ging bijvoorbeeld om situaties waarin een grondeigenaar (een deel van zijn of haar) grond verpachtte aan een melkveehouder. Van wie zijn dan de rechten, van de grondeigenaar (verpachter) of de melkveehouder (pachter)?
Fosfaatrechten worden volgens de wet toegekend aan de houders van de dieren. Bepalend is onder meer wie de dieren daadwerkelijk weidt en verzorgt. Dat zijn veelal de melkveehouders en niet de grondeigenaren. Het feit dat iemand eigenaar is van de dieren is niet van doorslaggevend belang.
Voor de vaststelling van het aantal fosfaatrechten is de peildatum van 2 juli 2015 van belang. Deze datum is gekozen omdat toenmalig staatsecretaris Dijksma op die dag in een kamerbrief maatregelen aankondigde om de Nederlandse mestproductie terug te dringen. Door die brief konden melkveehouders volgens de staatssecretaris rekening houden met productiebegrenzende maatregelen. Kritische noot daarbij is wel dat wij de eerste melkveehouder nog moeten tegenkomen die kamerbrieven leest, waardoor je je kunt afvragen hoe voorzienbaar de maatregelen daadwerkelijk waren.
Is de situatie anders als er een pachtovereenkomst is? De vraag is dan: regelt de overeenkomst de verdeling van de fosfaatrechten tussen melkveehouder en verpachter? Als dat het geval is, dan wordt uitgegaan van de gemaakte afspraken in deze overeenkomst. Daarbij is van belang wat partijen precies hebben afgesproken en wat zij onderling van elkaar mochten verwachten.
Fosfaatrechten: inbreuk op eigendomsrecht?
Een andere belangrijke vraag is of het stelsel van fosfaatrechten een ontoelaatbare inbreuk vormt op het eigendomsrecht van melkveehouders. Fosfaatrechten kunnen er immers voor zorgen dat melkveehouders koeien moeten afvoeren, waardoor zij niet langer een bepaalde hoeveelheid melk kunnen produceren en waardoor zij schade lijden. Onder meer het gedwongen afvoeren van koeien wordt door veel melkveehouders als een inbreuk op hun eigendomsrecht gezien. Een aantal melkveehouders liet het er niet bij zitten en stapte naar de rechter. De rechter moest vervolgens de vraag beantwoorden of het stelsel van fosfaatrechten een ontoelaatbare inbreuk op het eigendomsrecht vormde.
Deze vraag is recent door de rechter beantwoord. De rechter oordeelde in het merendeel van de gevallen dat er geen sprake was van een ontoelaatbare inbreuk op het eigendomsrecht. Met name de voorzienbaarheid van stelsel van fosfaatrechten werd de melkveehouders zwaar aangerekend. Met andere woorden: de rechter vindt dat melkveehouders de maatregelen hadden kunnen zien aankomen na het afschaffen van het melkquotum. De melkveehouders mochten er volgens de rechter niet van uitgaan dat geen nieuwe productiebegrenzende maatregelen zouden worden genomen.
Er was echter ook één uitzondering. In dat geval oordeelde de rechter dat wel sprake was van een ontoelaatbare inbreuk op het eigendomsrecht. Het ging om een boer die deels varkens had en deels melkvee. Zijn vrouw was op jonge leeftijd gestorven en daardoor had de boer alleen de zorg over zijn jonge kinderen. Dat had de boer doen besluiten om met de varkens te stoppen om zich volledig te richten op zijn koeien. Deze bijzondere omstandigheden (samen met andere omstandigheden) maakten volgens de rechter dat wel sprake was van een ontoelaatbare inbreuk op het eigendomsrecht van deze specifieke boer. De fosfaatrechten zouden er namelijk voor zorgen dat de boer vrijwel geen melkvee meer kon houden, waardoor zijn bedrijf ten onder zou gaan. Daar was onvoldoende rekening mee gehouden door de overheid.
De uitspraken van de rechter maken duidelijk dat er alleen in het geval van bijzondere omstandigheden sprake is van een ontoelaatbare inbreuk op het eigendomsrecht. Melkveehouders moeten dus van goeden huize komen om zo’n inbreuk aan te tonen.
Zijn fosfaatrechten overdraagbaar?
Fosfaatrechten zijn verhandelbaar. Overdracht van de rechten betekent wel een (door RVO gehanteerde) korting van 10 procent, die ook wel afroming wordt genoemd. Er zijn echter drie uitzonderingen waarin geen afroming geldt:
- In de situatie dat sprake is van erfopvolging.
Fosfaatrechten maken onderdeel van het vermogen. Bij overlijden van een persoon, hebben erfgenamen recht op het vermogen, waaronder dus ook de fosfaatrechten. - In de situatie dat sprake is van overdracht van fosfaatrechten naar een persoon waarmee bloed- of aanverwantschap bestaat in de eerste, tweede of derde graad.
De tweede uitzondering zorgt ervoor dat je fosfaatrechten zonder afroming kunt overdragen aan naaste familie. Als je fosfaatrechten in een BV zitten en jij bent bestuurder en (enig) aandeelhouder van de BV, dan kun je de rechten helaas niet zonder afroming overdragen aan bijvoorbeeld je zoon of dochter. Jij bent dan immers geen eigenaar van de fosfaatrechten, maar de BV en de BV heeft geen familieband met je zoon of dochter. - In een lease-situatie
Het gaat dan om een overdracht van fosfaatrechten naar het landbouwbedrijf waar de rechten datzelfde kalenderjaar vandaan kwamen.Let wel op:
- Bij de lease naar het andere bedrijf wordt wel 10 procent afgeroomd. De uitzondering zorgt er alleen voor dat niet twee keer in hetzelfde jaar wordt afgeroomd (dus bij de lease en bij het terugontvangen van de rechten).
- De teruggave van de fosfaatrechten moet wel binnen hetzelfde kalenderjaar gebeuren.
Vragen over fosfaatrechten?
Heb je vragen over fosfaatrechten? Neem gerust contact op met Rico Ligtvoet, via de mail (r.ligtvoet@gca.nl) of via de telefoon (04 93 35 20 70)
Meld je aan voor de nieuwsbrief!
Wil je op de hoogte blijven van de juridische ontwikkelingen? Meld je dan GRATIS aan voor de nieuwsbrief. Klik HIER op je aan te melden!
